Vind het uit - homepage

Elektromagnetisch wagentje volgens Stratingh, c. 1836

Thermometer in houten vatting, D.G. Fahrenheit Amsterdam, 1727

Heliostaat, naar Klinkerfues

In Rijksmuseum Boerhaave, waar ik stage loop, is de eerste kweekburger ter wereld te bewonderen. Kweekburgers worden niet gemaakt van vlees van een koe uit een boerderij, maar van vlees dat in een lab is gekweekt.

chemische technologie

toekomst

Wat de boer niet kent

Het Italiaanse bergdorp Viganella bouwde haar eigen zon. Klinkt opmerkelijk toch? Het dorpje, omringd door bergen, ligt de hele winter lang in de schaduw. In 2006 hebben ze daar iets op bedacht. Een grote spiegel, op een tegenovergelegen berg, reflecteert sinds dat jaar zonlicht het dorp in.

De toepassing, prachtig in zijn eenvoud, wordt sindsdien op meerdere plekken in de wereld ingezet om plaatsjes die in de schaduw liggen van meer zonlicht te voorzien. Zouden spiegels nog meer onverwachte toepassingen hebben?

zonnecollector

zonnepaneel

energieopwekking en -opslag

energieprobleem

milieu

duurzaamheid

Spiegeltje, spiegeltje aan de… berg?

Thermozuil

De thermozuil bestaat uit 50 paar bismuth-antimoon thermokoppels, in kurk gevat in een messing cilinder. Het kurk dient als warmteisolatie. Een thermozuil zet temperatuur om in een electrisch spanningsverschil. Door een temperatuurverschil tussen twee verschillende laspunten waarmee de platen aan elkaar verbonden zijn ontstaat electrische spanning, die gemeten kan worden door de zuil aan een galvanometer te koppelen. De trechter vangt de straling van een warmtebron op. De gemeten stroomsterkte is een maat voor de warmte van de stralingsbron.

In 1941, in het begin van de tweede wereldoorlog, werd mijn oma geboren in Rotterdam. Ze groeide op tot een slim meisje, en later tot een slimme, jonge vrouw. Nadat ze haar vwo diploma haalde, verhuisde ze naar Utrecht om daar wis- en natuurkunde te studeren. Tijdens haar studie leerde ze ook mijn opa kennen. Toen ze met hun studies klaar waren, begin jaren ’60, werden mijn opa en oma beiden gevraagd om te promoveren. Mijn opa begon inderdaad aan zijn promotieonderzoek. Mijn oma niet. Zij wilde moeder worden. En dan moest je stoppen met werken.

stofzuiger

huishoudtechniek

geschiedenis

1900-1999

De Stofzuiger als bevrijder

Reis terug in de tijd en ontdek de geschiedenis van energie.

De Energietijdlijn

Steeds meer mensen kiezen voor zonnepanelen als groene energiebron. Een probleem is alleen dat de zon niet altijd schijnt. Of soms juist zo hard schijnt dat je meer energie opwekt dan je nodig hebt. Hoe sla je die groene energie goed op om later te gebruiken? Onderzoekers van de TU Eindhoven hebben misschien de oplossing: de zoutbatterij. Deze batterij is ongeveer zo groot als een koelkast en zou een huis tot wel twee weken kunnen verwarmen!

Eerste zoutbatterij

Het houden van koeien en varkens kost veel energie en heeft een slechte invloed op het klimaat. Nu kan je natuurlijk vegetarisch of veganistisch gaan eten, maar dat werkt niet voor iedereen. Nederlandse wetenschappers kwamen in 2013 met een oplossing: kweekvlees. Met behulp van stamcellen maakten ze een hamburger in een laboratorium. Hij was nog wel vrij prijzig: hij kostte zo'n 250.000 euro!

Eerste stuk kweekvlees

Of je nu de voorkeur geeft aan android of iOS, een smartphone heeft bijna iedereen. Wist je dat de eerste smartphones uit de jaren '90 komen? Ze zagen er toen wel anders uit. Er was een schermpje, maar om te bellen of internetten moest je een ingebouwd toetsenbord gebruiken. In 2007 presenteerde Steve Jobs de eerste iPhone, dit was meteen ook de eerste mobiele telefoon die helemaal uit touchscreen bestond. Veel mensen dachten dat het model daardoor nooit populair zou worden...

Eerste iPhone

Series kijken, eten bestellen, informatie opzoeken... We doen tegenwoordig heel veel via het internet. Dit was niet altijd zo, nog niet zo heel lang geleden bestond het internet niet eens. In 1991 kwam de eerste website online. Inmiddels zijn er miljarden websites en ziet het internet er bovendien heel anders uit. Je staat er misschien niet direct bij stil, maar ons internetgebruik kost ook veel energie. Niet alleen omdat je je telefoon of laptop op moet laden, maar ook door het in de lucht houden van de websites. Het opslaan en delen van berichten, foto's en video's vraagt om elektriciteit en zorgt bovendien voor CO2-uitstoot.

Eerste website online

In 1989 legde de familie Sjoerdsma uit Castricum als eerste in Nederland zonnepanelen op het dak. Ze legden meteen het hele dak vol, met wel 64 panelen. Daarmee konden ze hun huishouden voorzien van groene energie. Inmiddels zijn de zonnepanelen gelukkig een stuk efficiënter. Wist je trouwens dat Augustin Mouchot in 1878 al onderzoek deed naar zonne-energie? Hij voorspelde toen al dat fossiele brandstoffen op zouden raken en vond zonne-energie een goed alternatief.

Eerste zonnepanelen in Nederland

Je hebt er vast van gehoord: kernenergie. Toen ze eind jaren '60 de eerste kerncentrale van Nederland bouwden, werd er veel geprotesteerd. En ook nu is het een omstreden vorm van energie opwekken. Aan de ene kant is het voordelig, je hebt namelijk weinig CO2-uitstoot. Aan de andere kant blijf je wel met veel radioactief afval zitten. De vraag is (en was): hoe ruim je dat afval goed op?

Eerste kerncentrale in Nederland

Er zijn behoorlijk wat voorlopers van de televisie geweest. Een van de eersten was de Nipkowschijf. Hiermee kon je een donkerrood beeld ontvangen, ongeveer ter grootte van een postzegel. In 1929 werd een televisie ontwikkeld met een scherm van 30 bij 30 centimeter en in 1951 werd het eerste televisieprogramma in Nederland uitgezonden. Op dat moment was er één zender, hierop kon je twee keer per week een avondprogramma in zwart-wit beeld bekijken. Niet veel keuze dus!

Eerste televisieuitzending in Nederland

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden berichten vaak gecodeerd. Zo kon de vijand niet zomaar achterhalen wat er in het bericht stond. In de jaren '40 bouwden de Engelsen de eerste computer om deze codes gemakkelijk te ontcijferen. Hij woog meer dan 1000 kilo en nam een hele kamer in beslag. Bovendien zag hij er nog heel anders uit: hij bestond vooral uit tandwieltjes, radartjes en elektronenbuizen. De computer zoals we hem nu kennen, met monitor en toetsenbord, kwam pas zo'n dertig jaar later.

Eerste computer

Vroeger waren vrouwen heel bezig met het huishouden. Vooral het wassen kostte ongelooflijk veel tijd, dit moest namelijk allemaal met de hand. Wassen, schrobben, uitwringen, ophangen... Soms waren ze dagen bezig met de was. De wasmachine waaraan je zelf moest draaien was al een enorme verbetering, maar kostte nog steeds veel tijd en moeite. In 1910 kwam de elektrische wasmachine, voor het eerst konden vrouwen de was helemaal uit handen geven. Helaas moest je nog wel zelf het water uit de natte was persen, want centrifuge was er nog niet. Wasmiddel trouwens ook niet, dat kwam pas 10 jaar later op de markt!

Eerste elektrische wasmachine

De radio werd in de eerste instantie vooral gebruikt door kapiteins die berichten aan andere schepen door wilden geven. In 1906 kwam er voor het eerst muziek uit de radio, maar dat was in Nederland nog niet te beluisteren. In 1919 kwam daar verandering in. Hanso Idzerda maakte toen een muzikale radio-uitzending voor iedereen die het wil horen. Om ervoor te zorgen dat mensen ook echt gingen luisteren, zette hij een dag van tevoren een aankondiging in de krant.

Eerste radio-uitzending

In 1902 gebruikte Hubert Booth zijn gloednieuwe uitvinding om het tapijt van de Engelse koning Edward VII schoon te maken. Welke uitvinding was het? De stofzuiger natuurlijk! Nu niet meer weg te denken uit het huishouden, maar toen een razend populaire nieuwe gadget.

Eerste elektrische stofzuiger

In 1886 werd de eerste Nederlandse elektriciteitscentrale opgericht. De centrale stond in Kinderdijk en wekte genoeg stroom op om 350 lampen te laten branden. Later in het jaar werden ook 21 elektrische straatlantaarns aangesloten. Het duurde nog jaren voordat het hele land verlicht was met elektrische straatlantaarns. Tot die tijd werden de lantaarns nog 'gewoon' met de hand aangestoken.

Eerste elektriciteitscentrale in Nederland

Je kan het je haast niet meer voorstellen, maar zelfs zoiets simpels als het licht aandoen was niet altijd normaal. In 1880 vond Thomas Edison de gloeilamp uit. Voor deze tijd had je ’s avonds licht van een olielamp of kaarsen. Tegenwoordig zijn er bijna geen gloeilampen meer, nu gebruiken we spaar- of LED-lampen. Die zijn een stuk beter voor het milieu!

Eerste Gloeilamp door Edison

In 1876 vroeg Alexander Graham Bell een patent aan op de telefoon. De eerste telefoons konden maar naar één ander toestel bellen, en je moest luisteren en spreken door dezelfde hoorn. Je moest dus goed afstemmen wie wat zei en wie luisterde. En dat was niet het enige wat je moest afspreken. Tot 1980 had lang niet iedereen een telefoon thuis. Je kon bellen via het postkantoor of via een telefooncel. Als je iemand wilde spreken, moest je van tevoren afspreken wanneer en waar je diegene zou bellen. Heel anders dan nu!

Eerste telefoon

In 1837 zorgden heftige stormen voor overstromingen bij Amsterdam en Leiden. Koning Willem I besloot daarom dat het aangrenzende Haarlemmermeer drooggelegd moest worden. Waarschijnlijk had dit niet alleen te maken had met het water, maar ook met de recente afscheiding van België. Willem I hoopte dat zo'n groot project zijn populariteit zou verhogen. Uiteindelijk pompten drie stoomgemalen het meer leeg. Voor die tijd was het heel efficiënt, maar het duurde alsnog bijna vier jaar!

Eerste Nederlandse polder leeggepompt met stoomkracht

Je ziet steeds meer elektrische auto’s op straat, maar wist je dat de eerste al uit 1835 kwam? Stratingh ontwierp toen een wagentje dat liep op elektriciteit. Dit was nog een kleintje, maar al snel kwamen er ook echte elektrische auto’s. Waarom die nooit populair zijn geworden? Dat kwam vooral omdat de gebruiker het gevoel wilde hebben om hard te gaan. Benzine-auto’s maakten meer lawaai, waardoor het net leek alsof ze harder gingen. En je kon een langere afstand afleggen als je extra benzine meenam, dat kon met elektriciteit natuurlijk niet.

Eerste elektrische auto

Als je vroeger wilde koken, moest dat vaak op een hout- of kolenkachel. Dat veranderde in 1826. Toen werd de eerste gasfabriek in Nederland gebouwd. Door het verbranden van kolen ontstand lichtgas. Dat lichtgas werd gebruikt voor de verwarming, het gasfornuis en gasverlichting. In 1959 ontdekten ze een groot aardgasveld in Groningen, hierdoor werd lichtgas steeds minder gebruikt. Ook nu wordt er nog veel gekookt op aardgas.

Eerste gasfabriek in Nederland

Er werd rond 1800 geëxperimenteerd met lading en stroom, maar het opslaan van elektriciteit bleef nog lastig. Tot Alessandro Volta een belangrijke uitvinding deed. Hij ontdekte hoe je met behulp van zout water en een stapel zinken en zilveren schijven stroom kan creeëren. Deze 'Zuil van Volta' wordt gezien als de eerste versie van een batterij.

Eerste elektrische batterij

Elektriseermachines werden veel gebruikt voor onderzoek naar elektriciteit. Door het aanzwengelen van de machine ontstond er behoorlijk wat elektrische lading, die vervolgens tijdelijk werd opgeslagen in Leidse Flessen. Je moest er trouwens wel mee oppassen, want sommige machines wekten genoeg lading op om iemand te doden!

Eerste elektriseermachine

In de 18e eeuw was er onder de hogere klassen veel aandacht voor wetenschap. Mensen kwamen bij elkaar en nodigden wetenschappers uit om hen te vertellen over nieuwe ontwikkelingen. Een van die ontwikkelingen was de Leidse fles. Met deze uitvinding kon elektrische lading tijdelijk worden opgeslagen. Ook nu wordt de Leidse fles nog gebruikt. Niet alleen om uitleg te geven over elektriciteit, maar ook in je dagelijks leven. Je vindt het principe van de Leidse fles terug in de chip van je laptop, smartphone, tv en misschien zelfs je wasmachine!

Eerste Leidse fles

Voor de 18e eeuw woonden en werkten de meeste mensen op het platteland. Dit veranderde met de uitvinding van de stoommachine. Opeens kon veel van hun werk door machines gedaan worden. Dit was het begin van de industriële revolutie. Mensen trokken naar de steden en werden afhankelijk van werk in de fabriek. Er was veel armoede en de werkomstandigheden waren vaak slecht. Maar er waren ook positieve gevolgen, de industriële revolutie zorgde bijvoorbeeld ook voor de afschaffing van kinderarbeid in Nederland. Wist je trouwens dat er in de hele wereld nog vier werkende stoommachines uit de 18e eeuw zijn? Drie daarvan staan in Nederlandse musea!

Eerste stoommachine

Misschien weet je niet precies hoe het werkt, maar het woord elektriciteit kennen en gebruiken we allemaal. Dat was in de 17e eeuw wel anders. Hoewel wetenschappers al een tijd bezig waren met het onderzoeken van lading en elektriciteit, werd het woord ‘electricity’ voor het eerst gebruikt door Thomas Browne in 1646. Hiervoor bestond er geen woord voor!

Eerste gebruik 'electricity'

Tijdens mijn kampeervakantie in Schotland afgelopen zomer, raakte ik gefascineerd door iets dat wij in Nederland niet kennen. Duisternis. Échte duisternis. ’s Avonds schoof een prachtige sterrenhemel voor de blauwe lucht van overdag. Venus lichtte op als een heldere stip; de steelpan en de grote beer waren goed zichtbaar. En als ik op mijn rug in het gras lag en naar boven tuurde, raasden de vragen over het heelal door mijn hoofd. Zijn we alleen? Hoe ziet het einde van het heelal eruit? Kunnen we leven op een andere planeet?

ruimte

Sterrenkijken voor de wetenschap

Dampkringselektrometer volgens Peltier

Deze elektrometer is door Krecke en Buys-Ballot gebruikt bij hun meteorologische observaties. Op 1 december 1848 begonnen Buys-Ballot en zijn collega F.W.C. Krecke met meteorologische waarnemingen op de sterrenwacht Sonnenborgh. Uiteindelijk leidde dat tot de oprichting van het KNMI in 1854. De elektrometer bestaat uit twee verticale messing staven die door twee gebogen armen verenigd zijn. Op de naald in de holte tussen de armen rust een magneetnaald op een zilveren hoedje (beide ontbreken). Aan beide uiteindes van de magneetnaald (of aan de uiteindes van een koperen draad die onder aan de naald was bevestigd) is een messing bolletje gemonteerd. De onderste staaf is geplaatst in een buisje gevuld met hars. Dwars door dit buisje loopt een horizontale messing staaf met aan de uiteindes een bolletje. Voorafgaande aan een meting wordt de staaf evenwijdig met de magneetnaald gezet (gelijk aan de magnetische meridiaan). Elektrische lading uit de lucht wordt door de bol (een elektrode) opgevangen en doorgegeven aan de onderste staaf. De elektrostatische afstoting tussen de paren bolletjes zorgt voor draaiing van de magneetnaald (of de kopereren draad, die door de magneetnaald gericht wordt), die op een schaalverdeling gemeten kan worden. De schaalverdelingen zijn op de glazen deksel en de voetplaat aangebracht.

Zoveel mogelijk zelfvoorzienend zijn. Dat is het doel van Roland van der Hei (38). Samen met zijn vriendin en twee dochters (7 en 9 jaar) woont Roland in een tiny house gemaakt van duurzame materialen. Daar heeft Roland een slimme manier bedacht om helemaal energieneutraal te leven. Hij hergebruikt de accu’s van elektrische auto’s om de energie van zijn zonnepanelen op te slaan. Hoe dat werkt? En of dit ook iets voor jou kan zijn? Dat lees je hier!

accu

batterij

energiebron

De een zijn kapotte auto is de ander zijn… stroom?

Leven zonder smartphone, kunnen we dat nog? En dan heb ik het niet over een timer op je apps om je schermtijd te verminderen. Laten we eerlijk zijn, die druk je toch weer weg. Ik heb het over terug naar de koelkasttelefoon. Zo eentje die je maar één keer in drie dagen hoeft op te laden. Zonder Spotify, zonder navigatie en zonder Whatsapp.

digitaal

apparaten

Leven zonder smartphone

Greatz Landgraf radiotelevisietoestel

Greatz Landgraf F39 zwart-wit televisie/radiocombinatie 220V - 195/55W (TV/radio). Fabr.serienr: 308842. In houten kast met achterwand en serviceluik.

Privacy & Cookies

Siemens & Halske dynamo 200V-21.5A-1500 rpm

Siemens & Halske dynamo, 200V-21.5A-1500 rpm, grijze gelijkstroomgenerator. Het apparaat heeft een ronde vorm met een klavervormig raster en aan de zijkant een bruine band. Fabr.serienr: 33920. Gewicht: 215 kg.

Dynamo ontworpen door professor Sibrand Stratingh en gebouwd door Christopher Becker, 1834

Dynamo voor het omzetten van mechanische in elektrische energie, rond 1870

Elektromotor, 1850-1900

Gipsmodel thermodynamisch oppervlak, G.J. Zaalberg van Zelst, 1895-1905

Kleine stolp met vacuümtafel en manipuleerhaak

Declinatorium, M. Logeman, Amsterdam 1825-1830

Fosforescoop, naar Becquerel

Kew-type magnetometer in kist, Negretti & Zambra Londen, 1862-1901

Influentie electriseermachine, 1900-1950

Philips televisietoestel

Philips 11LX520AT draagbare televisieontvanger, 220V en 12V - 27W, in kunststof kast met zwart handvat. Het toestel heeft een zilverkleurige bovenhelft en een zwarte onderhelft (met crèmekleurige binnenzijdes die om het scherm lopen) en bestaat aan de rechterkant uit vier zwarte kleine draaiknoppen, een smalle witte en een rode knop in het midden, en twee zilverkleurige grote draaiknoppen aan de onderkant. Fabr.serienr: TY 001410. Beeldbuis 30 cm. Met twee antennes (sprietantenne ontbreekt).

AEG voltmeter met een ampèremeter

AEG analoge weekijzer voltmeter met een analoge weekijzer ampèremeter, schaal: ampèremeter 0 1A, weekijzer voltmeter 0 120V . Tezamen In een een rechthoekige bruine houten draagkast met handvat. Toestel voor beproeving van gloeilampen. Fabr.serienr: A meter 143933. V meter 166852.

Therma elektrische beddenwarmer

Therma elektrische beddenwarmer met een elektrisch verwarmingselement 30W, in een ronde vernikkeld metalen behuizing, bevestigd aan een zwart houten handvat waar doorheen een getwist bruin elektrisch snoer loopt met zwarte wandcontactstop. Het apparaat is een 'elektrificatie' van de antieke koperen beddenpan; die had echter als warmtebron: hete stenen of gloeiende kooltjes.

Kleine elektriseermachine, 1875-1900

Wrijvingselektriseermachine, John Cuthbertson Amsterdam, 1788

Vonkenbaan, Watkins & Hill, Londen 1822-1856

Glazen weerglas of baroscoop, Firma Sack en Co. 's Gravenhage1750-1850

Fles elektriseermachine, John Newman, Londen

Collector voor electriciteit volgens Cavallo

Collector bestaande uit een geisoleerd opgestelde en geverniste blikken plaat, met aan weerszijde een scharnierende messing plaat. Dit instrument was ter demonstratie van influentieverschijnselen. De buitenste platen worden geaard, waarna de middelste plaat wordt opgeladen. Als daarna de buitenste platen worden neergeklapt, is de lading van de binnenste plaat toegenomen door inductie.

Influentie elektriseermachine op tafel

Educatief model (maquette) van vijzelgemaal met energieterugwinning, Bouwdienst Rijkswaterstaat, gemaal gerealiseeerd bij Sluis III te Tilburg 2016

Je budget is laag, de behoefte aan een leuke kledingkast hoog en dan shop je toch snel bij SHEIN, de H&M of de Zara. En dat ‘snelle’ komt ook terug in de naam van het soort kleding dat ze verkopen: fast fashion. Ofwel, snelle mode.

2000-2099

Laag prijsje in de winkel, hoog prijsje voor de aarde

Telegraaftoestel volgens Wheatstone

De eerste telegraaf werd in 1837 door Wheatstone uitgevonden. Daarin paste hij de recente ontdekking van de Deen Oersted toe dat een elektrisch stroom die door een geleider gaat een magneetnaald kan laten bewegen. In 1839 werd in London het eerste publieke telegraafnet in gebruik genomen. De telegraaf van Wheatsone was het eerste succesvolle elektrische communicatiemiddel, onder andere gebruikt bij communicatie van de spoorwegen en voor het verzenden van telegrammen. Met een seingever werden de codes voor de letters van het telegraafbericht doorgegeven. De seingever heeft vijf toetsen, die twee rijen vormen. De telegrafist toetste voor elke letter een specifieke combinatie (code) van twee toetsen in. De doorgeseinde letters, in de vorm van elektrische stroom, werden bij de ontvanger afgelezen op een wijzerplaat. Daarop was een ruitvormig raster waarin twintig letters konden worden aangegeven, de ontbrekende letters zes letters werden weggelaten. In de middenlijn van het raster draaiden vijf wijzers naar links of naar rechts, per twee aangestuurd door het stroomsignaal van de seingever. Met een combinatie van twee wijzers kon zo elk van de 20 letters op het raster worden aangeduid.

Toestel om draden door een elektrische ontlading te smelten

Op een mahoniehouten zuil is in een messing bus een glazen cilinder gemonteerd, die aan de bovenzijde ook weer door een messing bus is afgesloten. In de cilinder bevinden zich twee elektroden, waarvan de afstand van de bovenste tot de onderste instelbaar is en waartussen de experimenteerdraad gespannen kan worden. Stroom kan worden toegevoerd via oogjes aan de zijkant van de messing bussen. Metaalresten op het glas zijn resten van vroeger verrichte proeven.

Elektronische galvanometer voor het meten van zwakke elektrische stroom, tweede helft twintigste eeuw

Gerelateerde objecten

Pyranometer van Kipp & Zonen voor het meten van de intensiteit van zonnestraling, twintigste eeuw

Thermo-elektrisch element (thermokoppel)

Barometer met thermometer naar Jean Andre de Luc

Wijzergalvanometer van Pye & Co. voor het meten van zwakke elektrische stroom, rond 1920

Banjo barometer van Buttie.

Elek­tro­ni­sche gal­va­no­me­ter voor het me­ten van zwak­ke elek­tri­sche stroom, twee­de helft twin­tig­ste eeuw

Gerelateerde objecten

GerelateerdeobjectenGerelateerde objecten

Pyranometer van Kipp & Zonen voor het meten van de intensiteit van zonnestraling, twintigste eeuw

Thermo-elektrisch element (thermokoppel)

Barometer met thermometer naar Jean Andre de Luc

Wijzergalvanometer van Pye & Co. voor het meten van zwakke elektrische stroom, rond 1920

Banjo barometer van Buttie.

Elektronische galvanometer voor het meten van zwakke elektrische stroom, tweede helft twintigste eeuw

Gerelateerde objecten